Trends en ontwikkelingen

We zagen de afgelopen jaren een aantal ontwikkelingen in de woningmarkt. Het aantal huishoudens in Nederland neemt toe doordat het aantal inwoners nog steeds stijgt. Deze groei komt deels door migratie: er komen meer mensen in Nederland wonen dan dat er mensen uit Nederland vertrekken. Bovendien worden huishoudens steeds kleiner, waardoor je voor dezelfde hoeveelheid mensen meer huizen nodig hebt. De woningbouw moet versnellen om de groei van huishoudens bij te houden. Een andere ontwikkeling is dat de samenstelling van huishoudens verandert. Het aantal ouderen (met een zorgvraag) en alleenstaanden groeit het sterkst. Er zijn voor hen meer woningen nodig.

Het aantal ouderen neemt de komende jaren fors toe. Er zullen meer ouderen zijn die alleen wonen en meer ouderen hebben last van gezondheidsproblemen. Tegelijkertijd zijn de ouderen van straks hoger opgeleid en digitaal vaardiger. Een groot deel heeft meer geld te besteden en zal langer gezond blijven. Tegelijkertijd neemt het aantal mensen dat beschikbaar is om voor ouderen te zorgen af. Zowel de tekorten aan zorgprofessionals als potentiële mantelzorgers worden groter. Daarbij verandert ook de werkomgeving van de zorgprofessional. Er werken meer mensen zelfstandig en er gebeurt meer digitaal.

Bij de energietransitie gaat het om duurzame vervanging van bestaande fossiele bronnen naar hernieuwbare bronnen. Dit is een opgave die voortkomt uit het Nationale Klimaatakkoord, waarin beschreven staat dat in 2050 de uitstoot van broeikasgassen met 95% afgenomen moet zijn in vergelijking tot 1990. De ambitie van het Rijk is dat alle gemeenten in 2050 energieneutraal zijn. Het plaatsen van hernieuwbare energiebronnen, zoals zon- en windenergie heeft impact op het ruimtegebruik en de fysieke leefomgeving. Er komen steeds meer elektrische auto’s, bussen en bestelauto’s, nieuwe windmolens, zonnevelden en zonnepanelen op daken. Ook komen er nieuwe woningen en bedrijven bij. Al die ontwikkelingen leiden tot een grote groei van energievraag én -aanbod. Het elektriciteitsnetwerk en de opslag van elektriciteit gaat daarom in de toekomst om meer ruimte vragen. Nieuwe installaties zoals elektriciteitshuisjes boven de grond en alle leidingen onder de grond zullen een plek moeten krijgen. Opslag van energie kan bij mensen thuis, per wijk (buurtbatterij) of grootschalig in het buitengebied. Dit is afhankelijk van waar de energie wordt opgewekt of gebruikt.
In het Klimaatakkoord staat ook beschreven dat woningen vanaf 2050 duurzaam verwarmd moeten worden. Hiervoor moeten woningen en gebouwen aardgasvrij worden, dit noemen we de warmtetransitie. Bij de warmtetransitie wordt er veel gewerkt met een wijkaanpak: woningen worden niet individueel aardgasvrij gemaakt, maar wijk voor wijk. Hierbij delen meerdere huishoudens of gebouwen een gemeenschappelijk verwarmingsnetwerk. De gemeente speelt hierbij een belangrijke en coördinerende rol. Dit betekent dat we in de toekomst meer ruimte onder en boven de grond meer ruimte nodig hebben voor bijvoorbeeld warmtenetten of warmtepompen. Dit gebeurt in fases, wijk voor wijk.

Als gevolg van klimaatverandering nemen de kansen op hittegolven, wateroverlast en droogte toe. Klimaatverandering beïnvloedt ook de kwaliteit van de bodem. Bij klimaatadaptatie gaat het niet om het verminderen van de klimaatverandering, maar om de voorbereiding tegen de gevolgen hiervan. Op nationaal niveau is er afgesproken dat heel Nederland in 2050 waterrobuust en klimaatbestendig is ingericht. Wij moeten hiervoor maatregelen nemen, want andere weersomstandigheden vragen om een andere inrichting van onze ruimte. Denk bijvoorbeeld aan het waarborgen van het beschikbare wateraanbod, het vergroenen van versteende gebieden of het aanleggen van meer waterberging.

Sinds de corona periode in 2020 is er een merkbare trend dat mensen meer vanuit huis werken. Men hoeft minder vaak naar kantoor te reizen want er gebeurt steeds meer online. Dit betekent dat er meer auto’s thuis staan, dat er meer behoefte is aan parkeergelegenheid bij huis en dat er voor sommige bedrijven minder behoefte is aan kantoren. Digitalisering en automatisering kunnen banen beïnvloeden doordat robots steeds vaker (een deel van) ons werk overnemen. Er zijn dus nieuwe digitale vaardigheden nodig om relevant te blijven op de arbeidsmarkt. Ook wijzigt kunstmatige intelligentie de vraag naar bepaalde arbeid, sommige beroepen worden overbodig terwijl andere nieuwe beroepen ontstaan. Ontwikkelingen in digitalisering helpen ons bij het efficiënter en veiliger maken van onze gemeente, bijvoorbeeld door slimme straatverlichting. Dit heeft een directe impact op onze fysieke leefomgeving. Digitalisering draagt via e-health ook bij aan onze gezondheidszorg. Hierdoor stijgen de zorgkosten minder hard, bijvoorbeeld door apps die helpen om je conditie te verbeteren of digitale hulpmiddelen waardoor mensen langer zelfstandig thuis kunnen wonen. Digitalisering brengt ook nieuwe risico’s met zich mee. Denk aan cyberaanvallen, datalekken of groeiende ongelijkheid doordat niet iedereen gelijke toegang heeft tot digitale middelen of digitaal vaardig is.

Het landelijk gebied heeft veel kwaliteiten die we willen waarborgen. Omdat er hier veel ontwikkelingen spelen, komen daar ook uitdagingen bij kijken. We hebben te maken met de gevolgen van de klimaatverandering, de biodiversiteit gaat achteruit en er zijn problemen met de stikstof. Dit vraagt om een omslag (transitie) in de landbouw. Tegelijkertijd biedt het landelijk gebied mogelijkheden voor onder andere woningbouw, recreatie en het opwekken van duurzame energie.
Steeds meer landbouwbedrijven zoeken naar verbreding of verandering van hun activiteiten om te blijven voortbestaan, dit noemen we multifunctionele landbouw. Denk aan nevenfuncties zoals zorgboerderijen, educatie, recreatie, innovatieve teelten of directe verkoop van streekproducten aan consumenten. Ook landschapsbeheer kan gezien worden als bouwsteen binnen een nieuw verdienmodel voor agrarisch ondernemers. Dit biedt kansen voor zowel de agrariërs als de natuur als het behouden van cultuurhistorische eigenschappen in het landelijk gebied.
Daarnaast krijgt duurzaamheid een steeds grotere rol. De regels waaraan agrariërs moeten voldoen qua milieubelasting worden strenger en er komt meer aandacht voor het herstel van de biodiversiteit en klimaatneutrale producten. Agrariërs voelen dat er veel van hen gevraagd wordt. Het is zoeken naar een goed verdienmodel met een duurzame bedrijfsvoering. Continuïteit in beleid, duidelijke informatie-voorziening en samenwerkingen tussen agrarische bedrijven en andere partijen zijn daarbij van groot belang.

Er is een snelgroeiende opkomst van deeleconomie dankzij nieuwe mogelijkheden op het internet. Er zijn steeds meer bedrijven en initiatieven die zich inzetten om producten of services met elkaar te delen (soms tegen betaling). Voorbeelden zijn deelauto’s of een speel-o-theek. Hierbij komen kansen tevoorschijn die het toelaten, tussen consumenten onderling, deze goederen duurzaam te gebruiken.

Het Rijk heeft de ambitie dat Nederland in 2050 circulair is. Veel van de wereldwijde problemen zijn namelijk het gevolg van de grote hoeveelheid primaire grondstoffen die we gebruiken voor ons voedsel, de energie die we gebruiken en de producten die we kopen. In een circulaire economie zijn vrijwel alleen herbruikbare en duurzame grondstoffen in omloop. Producten worden binnen gesloten kringlopen gemaakt, verspreid en geconsumeerd. Hiermee wordt de waarde van grondstoffen, materialen en producten zo lang mogelijk behouden, waardoor er minder afval is. Circulariteit draagt bij aan een duurzame leefomgeving maar kent nog wel uitdagingen. Technisch is het op dit moment nog niet mogelijk om al onze producten te hergebruiken. Ook zijn veel mensen en bedrijven zich nog niet bewust van de kansen die er wel al liggen. Bedrijven die zich al verdiepen in circulariteit gaan er steeds vaker op vooruit door de positieve bijdrage aan hun duurzame imago.

Het voortbestaan van voorzieningen en ontmoetingsplekken is extra belangrijk om de eenzaamheid tegen te gaan. Ook in verband met de dubbele vergrijzing. Op dit moment is 25% van de inwoners van Haaksbergen 65+. De verwachting is dat dit percentage in 2040 stijgt naar ongeveer 30%. Tegelijkertijd telt Haaksbergen volgens de prognose in 2040 15% minder scholieren dan nu. Door de veranderende bevolkingssamenstelling ontstaat ook de behoefte aan andere voorzieningen.

Binnen de gemeente kijken we veel naar elkaar om. 31% van onze inwoners doet aan vrijwilligerswerk. Hiermee zorgen we ervoor dat iedereen zo lang en goed mogelijk mee kan doen in de samenleving. Wel zien we (net zoals in de rest van Nederland) dat het aantal vrijwilligers en zorgprofessionals afneemt, terwijl de behoefte aan zorg toeneemt. De groep kwetsbare inwoners groeit, onder andere doordat we ouder worden en door het groeiende percentage WMO-gebruikers. Ook stijgt het aantal jeugdhulp vragen. Als gemeente streven we ernaar om deze zo vroeg mogelijk te signaleren (preventief) en op te lossen. Laagdrempelige voorzieningen in de omgeving zijn daarbij belangrijk. Bovendien groeit het aantal inwoners met overgewicht, 14,7% van de inwoners heeft obesitas. Daar tegenover staat dat meer dan de helft van onze inwoners voldoet aan de beweegrichtlijn. Vooral onze kinderen en jongeren doen het goed: er is een stijgende lijn in het aantal kinderen dat dagelijks buiten speelt en het aantal jongeren dat dagelijks wandelt of fietst.

Een andere trend is het licht groeiende aantal huishoudens met energie-armoede. Dit zijn huishoudens met weinig inkomen en een hoog gasverbruik. In 2020 had 6% van onze huishoudens hier last van, in 2022 was dit 7%. In de wijk Haaksbergen-kern lag het percentage in 2022 tegen de 10%.

We zien een trend van dubbele vergrijzing. Er wonen in de gemeente Haaksbergen steeds meer ouderen, terwijl jongeren vaker wegtrekken. Een deel van de jongeren zou wel graag in Haaksbergen willen blijven wonen, maar kunnen geen passende woning vinden. Op dit moment hebben we in Haaksbergen relatief veel eengezinswoningen (83%). In de kernen Buurse en St. Isidorushoeve ligt dit percentage nog hoger. De verwachting is daarom dat er de komende jaren behoefte is aan meer kleine en betaalbare (sociale) huur- en koopwoningen. Deze woningen passen beter bij de kleinere huishoudens en de vraag van starters en ouderen. 

De vergrijzing verhoogt ook het belang van toegankelijke voorzieningen. Dit is een uitdaging, omdat er in de winkelgebieden meer leegstand ontstaat en er minder jongeren in de kernen zijn die de voorzieningen levendig houden. Minder winkels maakt het centrum minder aantrekkelijk voor de vestiging van nieuwe winkels.

Naast de hoeveelheid voorzieningen wordt ook de bereikbaarheid belangrijker. Er is een flinke toename van doelgroepenverkeer (wmo/ onderwijs), maar de frequentie en opstapplaatsen voor OV-bussen zijn met de komst van de nieuwe N18 afgenomen. Dit beïnvloedt het aantal auto- en fietsritten. Wel zien we hierbij een stijgende lijn op het gebied van duurzaam vervoer: de auto’s én fietsen die rijden zijn steeds vaker elektrisch.

Als onderdeel van het thema Krachtige kernen en prettig leven is ook gekeken naar de leefbaarheid binnen de gemeente (Leefbaarometer 3.0). Deze wordt als volgt gedefinieerd: ‘Leefbaarheid is de mate waarin de omgeving aansluit bij de eisen en wensen die er door de mens aan worden gesteld.’ Haaksbergen is, net zoals alle andere Nederlandse gemeenten, gescoord op de thema’s Woningvoorraad, Fysieke omgeving, Voorzieningen, Sociale samenhang en Overlast & onveiligheid. Alles bij elkaar opgeteld krijgt de gemeente Haaksbergen de score ‘goed’. Hiermee scoren we iets hoger dan Enschede en gelijk aan andere omliggende, landelijke gemeenten. In Langelo-Honesch wordt de leefbaarheid zelfs als ‘uitstekend’ beoordeeld. Een aandachtspunt ligt bij het Industriegebied-West, waar de overlast de afgelopen jaren is toegenomen.

We zien dat de arbeidsmarkt verandert. Een kwaliteit van de gemeente Haaksbergen is de sterke innovatiekracht en de ligging aan de Duitse grens. Ook het grote aanbod aan werkgelegenheid is kenmerkend voor de gemeente. Binnen de gemeente zijn er ongeveer evenveel woningen als banen. Er is een groeiend aantal arbeidsmigranten en ook is de werkloosheid onder Haaksbergenaren de afgelopen jaren afgenomen. Bovendien ligt de werkloosheid al jaren onder het landelijk gemiddelde en hebben minder mensen een uitkering nodig.
In verhouding tot Nederlandse gemiddelden, werkt in Haaksbergen een groot deel van de bevolking (Haaksbergen 31%, Nederland 16%) in de industrie. Haaksbergen heeft een hoog percentage innovatieve bedrijven die tot de top van het duurzame bedrijfsleven horen. Dat komt tot uiting in de bedrijfspanden en productiemethodes. Bovendien ontstaat er een hernieuwde interesse in de maakindustrie in westerse landen. Gemeente Haaksbergen heeft diverse maakbedrijven die kunnen profiteren van deze trend, wat tevens kansen biedt voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De beschikbaarheid van voldoende gekwalificeerd personeel is een zorg voor veel bedrijven.

Daarnaast ontstaat er bij meer mensen een mix van thuiswerken en op kantoor werken. Deze mix zorgt ervoor dat er in de toekomst minder behoefte is aan kantoorgebouwen.

Er is een groeiend verlangen naar ruimte voor vrijetijdseconomie in het buitengebied. Ons buitengebied is groen en afwisselend, steeds meer mensen gaan hier opzoek naar rust en ontspanning. Er is een groeiend bewustzijn van de positieve impact die een groene omgeving heeft op je gezondheid en welbevinden. Meer vrijetijdseconomie in het buitengebied kan dus bijdragen aan gezondheid en aan een sociaaleconomisch sterker platteland. Dit vergroot de leefbaarheid in het buitengebied. De bestaande natuurgebieden en de omliggende landbouwgronden moeten zo worden ingericht dat ze de verwachte groei van toeristen en dagjesmensen kunnen verwerken zonder verlies van natuur-, economische of landschappelijke waarde.

Door klimaatverandering worden er in de toekomst steeds meer en langere perioden van droogte verwacht en stevigere buien. Dit kan invloed hebben op de grondwaterstand, zowel op het gebied van lage grondwaterstanden als van wateroverlast. Bij de transitie van het buitengebied moeten we kijken hoe we omgaan met de gevolgen hiervan voor de landbouw. Ook vermindert, door droogte en door een te hoge stikstofdepositie, de biodiversiteit in Natura2000 gebieden zoals het Buurserzand en het Haaksbergerveen.

De verwachting is dat veel agrariërs zullen stoppen in de aankomende 10-15 jaar. Waarschijnlijk willen veel stoppende agrariërs blijven wonen op de locatie, waardoor de toekomstige bestemming van de gebouwen en de locatie een belangrijke vraag is voor het buitengebied. Doordat een deel van de landbouwgronden in de toekomst minder intensief gebruikt kunnen worden, blijft er ook met een afname van het aantal agrarische bedrijven een groeiende vraag naar landbouwgrond. Daarnaast spelen ook nieuwe vormen van landbouw een rol, zoals bijvoorbeeld het verbouwen van innovatieve teelten die bij kunnen dragen aan circulariteit in de bouwsector.
Naast dat er agrariërs zullen stoppen, zullen er ook agrariërs zijn die juist hun bedrijf willen verbreden of veranderen en daarmee hun verdienmodel veranderen. Door deze multifunctionele landbouw zal er in het buitengebied meer variatie aan functies en activiteiten ontstaan.

In Haaksbergen zijn er ontwikkelingen rondom zoutwinning. Nobian heeft Haaksbergen als meest geschikte locatie aangewezen voor een nieuw zoutwingebied. Deze zoutwinning vaagt ook om ruimte maar dan vooral ondergronds. Maar heeft daarmee wel impact op de ontwikkelingen in het buitengebied.

Ten slotte zien we in heel de gemeente een steeds groter wordende vraag naar de opwekking van duurzame energie. Er is daardoor ook steeds meer vraag naar plaats voor de opslag van energie. We werken daarom in de regio Twente samen aan de Regionale Energiestrategie (RES). Kansrijke locaties voor windenergie in het buitengebied rondom Buurse zijn onderzocht en verschillende locaties hebben een vergunning voor een zonneveld. Ook onderzoeken we de kansen voor duurzaam gas (biogas). Al deze vormen leveren een bijdrage aan de energietransitie in Haaksbergen. We moeten hierbij rekening houden met de beschikbare ruimte op het elektriciteitsnetwerk, want die is beperkt.